Wprowadzenie
Terminem probiotyki określane są preparaty lub produkty zawierające wystarczającą ilość żywych, ściśle zdefiniowanych drobnoustrojów, które wpływają (poprzez implantację lub kolonizację) na mikroflorę określonego obszaru organizmu gospodarza i dzięki temu wywierają korzystny efekt zdrowotny. W pracy podsumowano dane dotyczące klinicznej skuteczności probiotyków w leczeniu i zapobieganiu ostrej biegunce infekcyjnej, zapobieganiu biegunce poantybiotykowej oraz w leczeniu przewlekłego nieswoistego zapalenia jelit, zespołu jelita drażliwego i zaburzeń defekacji.
Sposób wyszukiwania danych i wybór badań
W celu identyfikacji badań przeszukano komputerową bazę piśmiennictwa medycznego Medline (1966-marzec 2004) oraz Cochrane Library (1990-marzec 2004) korzystając z odpowiednich słów kluczowych. Do analizy kwalifikowane były wyłącznie badania z randomizacją wykonane metodą podwójnie ślepej próby lub przeglądy systematyczne z metaanalizą badań z randomizacją.
Ostra biegunka infekcyjna
Wyniki trzech metaanaliz i dwóch następnie opublikowanych badań z randomizacją sugerują skuteczność niektórych szczepów probiotycznych w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej. Wydaje się, że korzystny efekt probiotyków w ostrej biegunce jest: (1) umiarkowany, (2) szczepozależny, (3) uzależniony od dawki, (4) istotny klinicznie w biegunkach wirusowych, (5) największy, jeżeli leczenie rozpoczęto we wczesnym okresie biegunki.
Zapobieganie biegunce szpitalnej
Wyniki jednego badania z randomizacją (n=55) u dzieci w wieku 5-24 miesięcy przewlekle hospitalizowanych sugerują skuteczność Bifidobacterium bifidum i Streptococcus thermophilus w zapobieganiu biegunce szpitalnej o etiologii rotawirusowej (ryzyko względne (RR) 0.2 (95% przedział ufności (CI): 0.06-0.8); liczba pacjentów, których trzeba poddać danej interwencji, aby zapobiec jednemu niekorzystnemu punktowi końcowemu, NNT 5; 95% CI 3-20). Wyniki dwóch badań oceniających skuteczność Lactobacillus GG (LGG) w zapobieganiu biegunce rotawirusowej są sprzeczne. W jednym (n=81; wiek 1-36 miesięcy) stwierdzono, że stosowanie LGG w porównaniu z placebo znamiennie zmniejszało ryzyko wystąpienia biegunki rotawirusowej (RR 0,13 [95% CI 0,02-0,79]; NNT 7 [95% CI 3-40]). W drugim (n=220; wiek 1-18 m.ż) podawanie LGG nie zmniejszyło ryzyka wystąpienia biegunki rotawirusowej (RR 0,8; 95% CI 0,6-1,3; p=0.4).
Zapobieganie biegunce pozaszpitalnej
W badaniu przeprowadzonym w kraju rozwijającym się (Peru) i obejmującym 204 niedożywionych dzieci wykazano, że stosowanie LGG w porównaniu z placebo znamiennie zmniejszało ryzyko wystąpienia epizodów biegunki (5,21 vs. 6,02 epizodów/dziecko/rok; p=0,03). W drugim badaniu, obejmującym 511 dzieci w wieku 1-6 lat, przeprowadzonym w kraju dobrze rozwiniętym (Finlandia), nie stwierdzono skuteczności LGG w zapobieganiu zakażeniom przewodu pokarmowego.
Zapobieganie biegunce poantybiotykowej
Jak dotychczas opublikowano dwie metaanalizy. Wyniki pierwszej z nich (9 publikacji; łącznie 1214 pacjentów, głównie dorosłych), sugerują, że stosowanie probiotyków znamiennie zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej (iloraz szans (OR) 0,4; 95% CI 0,3-0,5). Podobne wyniki uzyskano analizując oddzielnie skuteczność Saccharomyces boulardii (4 badania; OR 0,4; 95% CI 0,3-0,6) oraz bakterii z rodzaju Lactobacillus i Enterococcus (5 badań; OR 0,3; 95% CI 0,2-0,6). Wyniki drugiej metaanalizy (7 badań, w tym 5 włączonych do poprzedniej metaanalizy; łącznie 881 pacjentów) są podobne. Stosowanie probiotyków zmniejszało ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej z 20% do 8%(NNT 9; 95% CI 7-14). W jednym badaniu (nie objętym żadną z metaanaliz) przeprowadoznym u dorosłych (n=220) wykazano brak skuteczności LGG w zapobieganiu biegunkom poantybiotykowym.
Zespół jelita wrażliwego
Wyniki jednego badania z randomizacją u dorosłych (n=40) sugerują skuteczność Lactobacillus plantarum 299v w leczeniu zespołu jelita wrażliwego. Złagodzenie wszystkich objawów chorobowych obserwowano u 45% pacjentów leczonych probiotykiem i 15% otrzymujących placebo (RR 3; 95% CI 1,05-9); NNT 4 (2-78). W badaniu z randomizacją w układzie naprzemiennym (n=25) wykazano, że preparat VSL#3 zawierający cztery szczepy bakterii z rodzaju Lactobacillus, trzy szczepy z rodzaju Bifidobacterium oraz jeden szczep Streptococcus salivarius thermophilus zmniejsza objawy wzdęcia u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, w którym dominowała biegunka.
Przewlekłe nieswoiste zapalenie jelit
Etiopatogeneza choroby wciąż jeszcze jest niejasna. Uważa się jednak, że mikroflora jelitowa może odgrywać istotną rolę w inicjowaniu i/lub podtrzymywaniu stanu zapalnego. Wyniki dwóch badań z randomizacją (n=52) wykazały skuteczność Saccharomyces boulardii jako leczenia uzupełniającego w podtrzymywaniu remisji w chorobie Crohna. W trzech prospektywnych badaniach (n=567) udokumentowano zbliżoną skuteczność leczenia niepatogennym szczepem E. Coli (Nissle 1917) i mesalazyną w utrzymywaniu remisji wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W jednym badaniu obejmującym 28 pacjentów z chorobą Crohna stwierdzono, że nawroty występowały znamiennie rzadziej w grupie otrzymującej E. coli (Nissle 1917) w porównaniu z grupą otrzymującą placebo (33.3% vs. 63.6%). VSL#3 był skuteczny w podtrzymywaniu remisji w przewlekłym zapaleniu wewnętrznego zbiornika jelitowego (pouchitis). nnym probiotykiem poddanym ocenie w badaniu z randomizacją był LGG, który okazał się być jednak nieskuteczny w zapobieganiu nawrotom po leczniczej resekcji w chorobie Crohna u dorosłych (n=45), jak również jako uzupełnienie standardowego leczenia podtrzymującego u dzieci (n=65).
Zaburzenia defekacji
W dwóch badaniach (n=98) stwierdzono, że probiotyki (Lactobacillus casei Shirota oraz Lactobacillus rhamnosus/Propionibacterium freudenreichii) mogą być pomocne w leczeniu zaparcia u dorosłych. Natomiast w badaniu z randomizacją przeprowadzonym u dzieci (n=60; wiek 2-16 lat) nie wykazano skuteczności LGG stosowanego łącznie z laktulozą w leczeniu zaparcia czynnościowego.
Wnioski
1. Najlepiej udokumentowane jest działanie niektórych szczepów probiotycznych w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej.
2. Dobrze udokumentowana jest skuteczność niektórych szczepów probiotycznych (pałeczek z rodzaju Lactobacillus i drożdżaków Saccharomyces boulardii) w zapobieganiu biegunce poantybiotykowej.
3. Wstępne wyniki badań sugerują skuteczność E. coli (Nissle 1917), Saccharomyces boulardii oraz kombinacji bakterii z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium i Streptococcus salivarius thermophilus (VSL#3) w leczeniu przewlekłego nieswoistego zapalenia jelit.
4. Na obecnym etapie badań wydaje się, że korzystne właściwości poszczególnych probiotyków są szczepozależne.
5. Tylko nieliczne szczepy probiotyczne poddane zostały ocenia w prawidłowo zaplanowanych badaniach klinicznych.
[ABSTRACT TRUNCATED TO 7200 LETTERS] |