Probiotyki, opisane blisko 100 lat temu przez I. Miecznikowa, definiowane są obecnie jako monokultury lub mieszaniny żywych organizmów posiadające korzystny wpływ na stan mikroflory błony śluzowej przewodu pokarmowego. Własności takie wykazuje wiele bakterii kwasu mlekowego (Lactobacilli), różne gram-dodatnie ziarniaki, bifidobakterie oraz drożdżaki jak Saccharomyces boulardii. Szereg poznanych probiotycznych bakterii potrafi nie tylko przetrwać w kwaśnym środowisku żołądka ale też wiązać się z nabłonkiem jelit, wykazując odporność nawet na działanie żółci. Jest rzeczą znaną, ze wśród szeregu korzyści terapeutycznych, ich podawanie np. dzieciom (Lactobacillus GG) znacznie ogranicza częstość i długość trwania efektów niepożądanych takich jak biegunki, które często towarzyszą podawaniu antybiotyków (Vanderhoof i wsp. 1999).
W przeciwieństwie do probiotyków bakteria H. pylori, obecnie jest uznawana za główny patogen bakteryjny żołądka odpowiedzialny za stan zapalny błony śluzowej i sprawcę wrzodu trawiennego oraz potencjalnego ryzyka wystąpienia raka. Zakażenie tą bakterią, które często ma bezobjawowy przebieg, dotyczy nadal blisko 50% populacji całego świata. Eradykacja H. pylori wiąże się z użyciem antybiotyków podawanych doustnie wraz z inhibitorem pompy protonowej. Terapia taka jest w większości przypadków skuteczna, niemniej często uciążliwa i powodująca wystąpienie efektów niepożądanych. Jej działanie uboczne, przy braku eradykacji, to zwykle wzrost oporności wielu szczepów H. pylori względem powszechnie stosowanych antybiotyków. Zachodzi więc potrzeba zwiększania skuteczności takich terapii przy minimalizacji jej uciążliwości dla pacjenta oraz skutków ubocznych działania antybiotyków. Prowadzone poszukiwania alternatywnych terapii eradykacyjnych oraz działań profilaktycznych w odniesieniu do infekcji H. pylori coraz częściej wskazują na korzyści płynące z użycia probiotyków. Przesłanką dla takich poszukiwań były obserwacje, że wiele bakterii probiotycznych hamowało, "in vitro" całkowicie a "in vivo", częściowo, wzrost H. pylori.
Mechanizmy oddziaływania probiotyków są złożone i nie całkowicie wyjaśnione. Wielu szczepom bakterii grupy Lactobacilli(ale nie wszystkim) przypisuje się skuteczne działanie probiotyczne poprzez kwas mlekowy. W ostatnich latach pojawiły się również doniesienia wskazujące, że niektóre szczepy tych bakterii (L. acidophilus CRL 639, L. GG) hamują aktywność H. pylori poprzez uwalnianie swoistych substancji bakteriobójczych. Probiotyki posiadają, jak np. L. salivarus WB 1004, L. reuteri, również zdolność do blokowania adhezji H. pylori do komórek nabłonkowych żołądka u myszy i ludzi, współzawodnicząc z H. pylori o miejsce wiązania do komórek gospodarza. Badania Kabira wykazały, że podanie bakterii L. salivarius myszom wraz z pokarmem, zakażonym uprzednio przez H. pylori, powodowało spadek ilości tego patogenu do około 1% w stosunku do grupy kontrolnej nie karmionej probiotykiem. Coconnier i wsp. uzyskał podobne wyniki u myszy zakażonych przez H. felis, podając im nadsącz z hodowli szczepu L. acidophilus. Co ciekawe, autorzy ci stwierdzili, że zahamowanie aktywności H. felis przez użyty szczep probiotyku, nie było związane z działaniem kwasu mlekowego. Podobne wyniki obserwowano również u ludzi zakażonych H. pylori (Koga i wsp.), którzy otrzymywali do picia nadsącz z hodowli L. salivarius. U myszy, zakażonych H. pylori, podawanie w wodzie pitnej preparatu Lacidofil (Rosell Inc., Canada), będącego kombinacją L. rhammnosus R0011 i L. acidophilus R0052, przez okres 9 tygodni (Johnson-Henry, wsp. 2003) prowadziło do zmniejszenia kolonizacji i zmian zapalnych żołądka wywołanych przez H. pylori. Jak pokazał Brzozowski i wsp. 2003, podawanie Lacidofilu gerbilom mongolskim, u części których kolonizacja żołądka bakterią H. pylori prowadzi do zmian nowotworowych, hamuje zmiany zapalne w obrębie błony śluzowej żołądka i zmniejsza ekspresję COX-2, poziom cytokin prozapalnych (IL-1β, TNF-α) w osoczu krwi oraz przywraca prawidłowe sprzężenie pomiędzy gastryną a somatostatyną.
W kilku badaniach o charakterze klinicznym podjęto próby użycia wyłącznie probiotyków (bez antybiotyków) celem eradykacji H. pylori u ludzi. Spektakularne wyniki uzyskał Mrda i wsp. w 1998 r. potwierdzając (szybki test ureazowy oraz histologia), eradykację H. pylori u 43% pacjentów po dwóch miesiącach przyjmowania, napoju mlecznego zawierającego duże ilości L. acidophilus. Szereg podobnych badań z użyciem innych szczepów bakterii probiotycznych prowadziło jednak do nietrwałej, przejściowej "eradykacji". Obserwowano to w kilku badaniach, (Michetti i wsp., 1999, Gotteland, wsp. 2003), w których ochotnicy z aktywną infekcją H. pylori, spożywali nadsącz z kultury L. johnsonii La 1. Po dwóch tygodniach, aktywność ureazowa H. pylori mierzona mocznikowym testem oddechowym (13C-UBT), spadała do 40% wartości początkowych.
Istotnym powikłaniem antybiotykowej terapii eradykacyjnej jest dysbioza. Okazało się, że suplementacja standardowej terapii eradykacyjnej probiotykami nie tylko zmniejszała lub łagodziła występowanie niepożądanych efektów działania antybiotyków, ale też zwiększała liczbę pacjentów skutecznie eradykowanych (Canducci i wsp., Cremonini i wsp. 1999). W dalszych badaniach kontrolowanych placebo z potrójnie ślepą próbą i z użyciem L. GG, S. boulardii lub kombinacji L. acidophilus z B. lactis, nie potwierdzono (Cremonii i wsp. 2002) jednak wzrostu skuteczności leczenia eradykacyjnego, a tylko statystycznie znacząco zmniejszenie wystąpienia efektów niepożądanych (biegunka, zaburzenia smakowe). Obecnie, szereg preparatów probiotycznych dostępnych komercyjnie, zawiera najczęściej kombinację kilku szczepów bakteryjnych co poszerza ich "spektrum" działania.
W naszych badaniach, podjedliśmy próbę oceny skuteczności działania probiotyków zarejestrowanych w Polsce, podając te bakterie pacjentom wraz z standardową terapią eradykacyjną H. pylori. Leczeniem objęto 152 osoby z dolegliwościami w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego, z potwierdzoną czynną infekcją H. pylori testem oddechowym (13C-UBT) i gastroskopowo (szybki test ureazowy oraz histologia). Standardowemu leczeniu eradykacyjnemu H. pylori podani zostali wszyscy pacjenci. 51 osób przyjmowało dodatkowo Lacidofil. Probiotyki te były podawane tej grupie jeszcze przez następne 14 dni po zakończeniu terapii anty-H .pylori. Po sześciu tygodniach od rozpoczęcia eradykacji, ujemne wyniki testu 13C-UBT dotyczyły 92 % pacjentów z grupy przyjmujących dodatkowo Lacidofil i 72% pacjentów z grupy kontrolnej, co było statystycznie znamienne. Weryfikacja tych wyników wymaga dalszych randomizowanych i kontrolowanych placebo badań klinicznych.
W oparciu o dane z literatury gastroenterologicznej oraz własne obserwacje, można stwierdzić, że podawanie sprawdzonych preparatów probiotycznych, powinno być zalecane podczas oraz po terapii eradykacyjnej H. pylori. Jeżeli nie zawsze, to w przypadkach gdy zaburzenia flory jelitowej wywołane antybiotykami prowadzą do wystąpienia efektów niepożądanych.
|